Research Proposal for a Master Degree
Sardar Aziz
Graduate of the Department of Government 2006-2007, University College Cork
My supervisor
Dr. Andrew Cottey. Department of Government.
The Title
What went wrong? Why Middle Eastern countries failed to build a democratic modern Nation State.
Fifteen years ago a struggle for power between the new forces of political Islam and the military establishment took place in Algeria paralleling, to an alarming degree, what is happening in Turkey. Turkey, a country that embraced secularism and modernism in the early decades of the last century, is now on the brink of retreating to the old age of the Ottoman Empire i.e. the age of the pre-nation state.
Iran is another example. Despite a long imperial history the country failed to bring about a modern democratic nation state. During the Shah regime there were great efforts to modernise and to westernise but the result was the famous 1979 revolution. As a result a theocratic state was established. For the past three decades, this theocratic government denies every right which belong to modernity. After all, a theocratic state is a pre nation state style of government.
In the Arab part of the Middle East, which forms the largest part of the region, the situations, is not better and may even be worse. Lebanon is the only Arab country that tried to develop a democratic state with modern institutions. Today sectarianism has reached a level previously experienced during the country’s 15-year civil war. While a discourse of national unity has emerged in the post-war period, Lebanon is again paralyzed by feuding among the elite and the neglect of ordinary citizens, nearly a third of who are living in poverty. Does this occur because Lebanon as a unified state is just a result of colonial myth-making as Henri Lammens, in his La Syrie: precis historique imagined?
Iraq is another example. Despite all its economic, strategic and multiethnic potentialities failed miserably to become a modern democratic nation state. Today the country is on the brink of balkanisation.
The pattern is similar in the rest of the Middle East. All the countries, despite their characteristic differences, have many distinctive similarities. They all failed to establish a modern style of the state in Weberian context. They are all run by elites, whether it is the military elite as in Turkey, or the theocratic elites as in Iran, or the tribal elites as in the rest of the Arab states.
The research part of my master degree project will focus on the cause and the root of this failure. Initially I will attempt to diagnose the failure, elaborate its distinctive character, and put it in a comparative framework with the emergence of nation state in Europe. Modernity was introduced into the Middle East as the result of the number of developments, both internal and external. The internal factors consisted of an awareness by Ottoman officials of the relative decline of their empire in comparison to the European powers. But the idea of the nation state has to wait until the fall of the empire at the hands of the European colonials.
In Europe the tale of the modern state starts with the Peace of Westphalia that ended the Thirty Years’ War in 1648. The Thirty Years’ War was a series of wars that began in 1618 because of conflicts between Protestants and Catholics and political struggles involving the Holy Roman Empire. Comparativley I will ask: will the conflict between She’a and Sunni in the Middle East lead to the emergance of the European style of the nation state? If not, why not?
For a more comprehensive and a detailed analysis I will select Iraq as a case study. Iraq is a laboratory manufactured state - a state seeking a nation. In other words it was a state without a nation. Also, recently Iraq went through another attempt at nation building and state creation by the neoconservatives and American government. The country has a geo-strategic location and a mosaic of cultures and if the idea of the nation state works in Iraq it will work in the rest of the region. In addition to the case study and comparative analysis between the Europeans and Middle Eastern style of the nation state, I will be also conducting both qualitative and quantitative research. I have access to the newspapers, journals and the media of the region, and have the requisite language skills.
The title of the project might come across as a common knowledge and there has been a huge amount of literature dedicated to the subject. But the issue of failure to bring about a modern democratic style of the nation state in the Middle East still requires more academic research.
First of all the region is highly significant for the rest of the world in various ways. Oil and gas being essential for the economy the region provides 50% of global energy consumption. The Middle East is located in a highly strategic place linking the West to the East, Islam to Christianity. In term of global security the region, nowadays, is the battlefield for the clash of civilisations or the first war in the twenty first century - the war on terror from the American side and Jihad from the political Islam side.
The novelty of this particular project is that, contrary to most previous studies, it does not come from outsiders with their Orientalist ivory tower view. As a native of the region I have access to the culture, politics, history, tradition and languages. I have Kurdish as my mother tongue, Arabic as a first foreign language and I have a good grasp of the Iranian language, Farsi. Over the last number of years I have actively contributed to the intellectual debate in the region and published around 100 newspaper articles in various newspapers and journals in both Iraq, Iran and on the web as well as English language contributions in Ireland and abroad.
Since this project will be conducted by someone who has a link between both eastern and western civilisations it offers first hand knowledge and access to the rare sources related to the topic in term of literature review.
The concept of nation state could contribute hugely to understanding the many problems of the Middle East. The process of state and nation building is at the heart of the American mission to the region? Why did that fail miserably? The occupations of Iraq, the nuclear threat by Iran, the emergence of political Islam are some among many other problems, which may have serious global consequences.
The project will not touch the Arab (Palestinian) Israeli conflicts, because of its limitation.
Wednesday, June 20, 2007
American permanent bases in Iraq sardar aziz
ئهمریکا و بنکهی سهربازی ههمیشهیی
سهردار عهزیز
لهم نووسینهدا بهدوای وهڵامی ئهو پرسیارهدا ئهگهرێین که لهم ماوهی دوایهدا له ناوهنده سیاسی و میدیاکانهوه قسه و باسی زۆری لێوهئهکرێت و دهمێکیشه بوهته پرسیارێکی بێ وهڵام لای خهڵکی کورد. ئهو پرسیارهش ئهوهیه؛ ئایا ئهمریکا بنکهی سهربازی ههمیشهیی له عێراق دروست دهکات؟ ئهگهر وهڵام به ئهرییه، ئهوه ئایا هیچ یهکێک لهو بنکه ههمیشهییانه له کوردوستان دهبێت، وهک ئهوهی ههردوو حیزبه کوردیهکه ههوڵی بۆئهدهن و به جۆشهوه لۆبی بۆئهكهن وه ههروهها زۆرینهی خهڵکی کوردوستان دهخوازێت.
سهرهتا پێش ئهوهی بێینه سهر وهڵامی پرسیارهکه دهبی چهند وورده پرسیاری تر بکهین، ههتا مهودای گشتی پرسیارهکهمان بۆ روونبێتهوه.. بۆ نموونه دهبێ بپرسین، بۆ ئێستا، به تایبهت لهم ئانو ساتهدا ئهم پرسیاره دهکرێت.. ئێستا له ههموو ئانوساتێکی تر زیاتر پرسیارکردن دهربارهی بنکهی سهربازی ههمیشهیی دهکرێت چونکه، ئێستا ههروهها باس له کشانهوه دهکرێت. ئهمه بۆخوی نیشانی ئهوهیه ئێمه پێدهنێنه قۆناغێکی نۆێ و جیاواز له پهیوهندی عێراق و ئهمریکا. ئهگهر سوپای ئهمریکی دهکشێتهوه، دهبێ چۆن چۆنی بێت. ئایا دهبێ سهرتاپا سوپای ئهمریکی بکشێتهوه وه عێراق بۆ خهڵکی عێراق و ناوچهکه بهجێبهێڵن. رهنگه کارێکی وهها لهلایهن باراک ئۆباماوه، یهکێک له کاندیده سهرهکیهکانی دیموکرات بۆ ههڵبژاردنی سهرۆکایهتی ساڵی داهاتوو، تهنها شێوازی کشانهوهی گونجاوبێت. ئۆباما، که باوکی خوێندکارێکی خهڵکی کینیابوو له ئهمریکا که دایکی ئۆبامای بینی، بۆیه ئۆباما ئهگهر ببێته سهرۆک ئهوا دهبێته یهکهم سهرۆکی رهش پێستی ووڵاتێک که تا کۆتایی شهستهکان مافی دهنگدانی به خهڵکی رهش پێشت به رهوانهئهبینی.
ئۆباما له نوسینێکا که له دوا ژمارهی گۆڤاری فۆرن ئهفێری (کاروباری درهوه)، که له لایهن وهزهراتی دهرهوهی ئهمریکیهوه دهرئهچێت، بڵاو دهبێتهوه وه بهشێکی له رۆژنامهی گاردیانی بهریتانی بڵاوبوهوه، داوای ئهوه ئهکات که سوپای ئهمریکی له عێراق بکشێتهوه ، بهبێ جێهێشتنی هیچ بنکهیهکی سهربازیی ههمیشهیی له سهر خاکی ئهو ووڵاته.
لهگهڵ ئۆبامادا زۆری تریش لهوانهی که له چهپی دیموکراتهکانن لهگهڵ ههمان رادان. ئۆباما دهزانێت دهنگی لهوانهوه دێت، بۆیه بۆ ئهوان دهئاخڤێ. بهڵام ئهم بهشهی رادیکاڵهی دیموکرات ههرگیز نههاتوهته کۆشکی سپی. بۆیه ههر له سهرهتاوه چانسی ئۆباما، سهرهرای ئهوهی که که بهکهسی
دووهم دێ له لیستی دیموکراتهکان پاش هیلهری، بۆ هاتنه سهر دهسهڵات لاوازه. ههرچهنده ئهگهر هاتوو، موعجیزه روویدا و ئۆباما هاته سهر دهسهڵات، ئهوا دونیا ئیدارهکردن زۆر جودایه له دونیا ئۆپۆزسیون و کهمپهینی ههڵبژاردن.
رهنگه ئۆباما و دیموکراته چهپهکان تهنها بهرهی سیاسی بن له ئهمهریکا له گهڵ ژمارهیهکی کهمی کۆماریهکان بۆ مهبهستی دهنگ هێنان دژ به ههبوونی بنکهی سهربازی ههمیشهیی بن. ئهگینا بهشێکی زۆری حکومهت و ئۆپۆزسیون لهگهڵ ههبوونی بنکهی سهربازی ههمیشهییدان. بهشێک له دیموکراتهکان لهگهڵ ئهوهدان که سوپای ئهمریکی بکشێتهوه بۆ کوردوستان. دیاره ئهمه لهو روانگهیهوه دێت که دهبێ سوپای ئهمریکی لهو ناوچهیه بمێنێتهوه، ههروهها له ناوچه نزیکهکانی تری عێراق، وهک کوێت و قهتهر بۆ چاودێریکردنی ناوچهکهو ههبوونی هێزی ئامادهباش بۆ شهری تیرۆر. سهرهرای ئهمه مانهوهی بنکهی سهربازی کێشهیهکی سیاسی هێنده ناسکه حکومهتی ئهمریکی تا ئێستا به راشکاوانه باسی نهکردوه. بهڵام وهک ههموو کێشهیهکی تری ناسک و ئاڵۆز به له سهرخۆیی خهریکی ئامادهکردن و رهخساندی زهمینهی لهباره بۆ هێنانه ئارای مهسهلهیهکی وهها. بهڵام کێشهی گهوره لهبهردهم ماناوهی بنکهی سهربازیدا، ئهو بارودۆخهیه که ئێستا سوپای ئهمریکی تیا ئهژی له عێراقدا. ئهم بارودۆخه وههایکردوه له بهشێکی زۆری ئهندامانی کۆنگریس که دژی خهرجکردنی ههر پارهیهک بن بۆ مهبهستی دروستکردنی بنکهی سهربازی ههمیشهیی.
سهرباری ههموو ئهمانه، ههموو لۆجیکێکی، بهرژهوهندی و مهترسی تیرۆر و ململانی نێو دهوڵهتیهکان بهره و ئهوه ئهرۆن که گومانی تیا نیه که ئهمریکا بنکهی سهربازی ههمیشهیی له عێراق دههێڵێتهوه. وهک رۆبهرت گهیتس باسی لێوهکرد، ئهو بنکه سهربازهیه له دۆخی بیر لێکردنهوهدایه ئایا له شێوازی کۆریای باشور بێت یان له شێوازی یابان. (لێرهدا ئهم قسهیهی گهیتس نموونهیهکی باشه بۆ دووفاقهیی سیاسهت له ساتهوهختی دهسهڵات و ساتهوهختی دهرهوهی دهسهڵات. گهیتس یهکێک بوو له ئهندامهکانی دهستهی دارشتنی راپۆرته ناسراوهکهی بیکهر هاملتون. له بهندی 22ی ئهو راپۆرتهدا داوا له حکومهتی ئهمریکی ئهکهن له کاتی کشانهوهیا له عێراق هیچ بنکهیهکی سهربازی ههمیشهیی له پاش خۆی بهجێنههێڵێ. بهڵام بهبوونی به وهزیری بهرگری، گهیتس، بیر لهوه ئهکاتهوه که ئهو بنکه سهربازیه ههمیشهییه له سهر چ شێوازێک بێت). دیاره ئهمریکا پاش جهنگی جیهانی دووهم و جهنگی کۆریا بنکهی سهربازی ههمیشهیی لهو دوو ووڵاتهدا هێشتهوه، ههروهها له ئهڵمانیاش.
سێ هۆکاری گرنگ ههن که بریار له سهر مانهوه و چۆنێتی بنکه سهربازیه ههمیشهییهکان دهدهن. یهکهمیان؛ تیرۆره، ئهمرۆ بهشێکی زۆری تیرۆری دژ به ئهمریکی سهرچاوهکهی له ناوچهکانی عهرهبه سوننهکاندایه، وه ههر ئهم ناوچهیه مهترسی ئهوهی ههیه له داهاتوودا، ئهگهر هاتوو ئهمریکا بهجێیبهێڵی ببێته سهرزهمینێک بۆ گهشه و بوژانهوهی تیرۆری دژ به ئهمریکی و بهرژهوهندیهکانی ئهمریکا له ناوچهکهدا. بۆیه گومانی تیا نابێت که بهشێک لهو بنکه ههمیشهییانهی که له عێراقدا دهبن له ناوچهی سوننه دهبن. ههر ئهمهشه وههایکردوه که ئێستا بهشی زۆری بنکه سهربازیه ئهمریکیهکان له عێراق له ناوچهی سوننهدابن، به بهراورد به ناوچهکانی تر.
ههرچهنده کۆمهڵێ هۆکاری تر ههن که وههایکردوه ئهو ژماره زۆرهی بنکهی سهربازی له ناوچهی سوننهدابن، جگه له تیرۆر هۆکاری لۆجیستی و جوگرافیش رۆڵی گهوره دهبینن. له رووی لۆجستیهوه بنکه ئهمریکیهکان زۆربهیان له وشوێنانهدان که فرۆکهخانهی لێبوو له سهردهمی سهددامدا یان نزیکن له فرۆکهخانهکانهوه. ههروهها بوونی بهغدا وهک پایتهخت و له ههمانکاتدا شوێنی گهورهترین بالوێزخانهی ئهمریکی له دونیادا.
بیرکردنهوه له ئهندازیارێتی و ئهندازهی سهربازی باڵوێزخانهی ئهمریکا له ناوچهی سهوز رهنگه زۆرمان پێبڵێت دهربارهی تێروانینی ئهمریکا بۆ داهاتووی عێراق ئهو ئهگهرانهی که ئهمریکا بیریان لێئهکاتهوه. ئهم بالوێزخانهیه که له قهراخ دیجله دروستکراوه هێندهی ووڵاتی ڤاتیکان گهورهیه. ئهم باڵوێزخانهیه جێگایهکه که دهتوانێت به سهربهخۆ له دهوروبهری خۆی بژی. به مانایهکی تر له کاتی ئابلۆقهدانیا هیچ شتێک پێویست نیه له دهرهوه بێت،. نه ئاو نه ئاوهرۆ نه کارهبا، نه هیچ پێداویستیهکی تر، ئهمه وهها ئهکات له کاتی ئابلۆقهدانی بالیوزخانهکهدا دانیشتوانهکهی دهتوانن بۆ زۆرترین کات تیا بمێننهوه. وه ههروهها به مهبهستی بهستنی بالۆێزخانهکه به دونیای دهرهوه، سهربانی باڵۆێزخانهکه وهها دروستکراوه که بۆ نیشتنهوهی هێلیکۆپتهر بشێت. رهخنهگرانی دهسهڵاتی ئهمریکی ئهندازیاری ئهم باڵوێزخانهیه به باڵوێزخانهی ئهمریکا له هانۆی پایتهختی ڤێتنام دهچوێنن.
هۆکاری بنهرهتی دووهم له دروستکردنی بنکهی سوپایی ههمیشهیی، که به درێژایی چهند نهوهیهک بمێنێتهوه ستراتیژیهتی ناوچهکه و بهرژهوهندی ئهمریکایه. عێراق ئهگهر لهدهست ئهمریکا بچێت ئهوا دهکهوێته دهست ئێران و هێزه سونیه توندرهوهکان. ئهم دوو هێزه، که ههڵگری ئایدهلۆژایی ئاینین دژ به ئهمریکا و دۆستهکانی ئهمریکان له ناوچهکهدا بهتایبهت ئیسرائیل. ئهگهر هاتوو سوپای ئهمریکی کشایهوه ئهوا ئهم هێزانه دهستئهکهنه شهری نێوان خۆیان، که ماوهیهکه بهردهوام دهبێت بهڵام له ههمانکاتدا دهستدهکهن به ناردنی خهڵک و بیروراکانیان بۆ ووڵاتانی دهوروبهر. یهکێک لهم ئهگهرانه ئهوهیه که ئهگهری ئهوه ههیه شهری شیعه و سوننه سهرتاپا رۆژههڵاتی ناوهراست بگرێتهوه. چونکه، نهبوونی ئهمریکا له ناوچهکه و بههێزبوونی شیعه گۆرانێکی بنهرهتی بهسهر بونیادی حوکمدا دێنێت له ناوچهکهدا، چونکه زۆربهی ووڵاتانی ناوچهکه خهڵکی شیعهیان ههیه و زۆربهشیان چهندین سهدهیه به خراپترین شێواز دهچهوسێنرێنهوه.
ههرچهند ئهگهر هاتوو ئهمه رووبدات ئهوا رهههنده ئابووری و نێو دهوڵهتیهکهی رهنگه له ههمووی مهترسیدارتربێت. ووڵاتانی کهنداو زۆرترین و ههرزانترین نهوتی دونیایان ههیه. ههر قهیرانێکی سهرانسهری له ناوچهکهدا رهنگه ببێته هۆی کهمبوونهوهی نهوت به رادهیهکی زۆر و بهرزبوونهوهی نرخ به ئاستێک ببێته هۆی تێکشکانی بازار و ئابووری نێودوڵهتی. بهڵام رهههندێکی تری ئهم مهسهلهیه که کهم باسی لێوهئهکرێت رهههندی چینه. ووڵاتی چین له گهشهیهکی ئابووری بێووێنهدایه، وه بۆ درێژهدان بهم گهشهیه پێویستی به زیاتر و زیاتر نهوت ههیه. چین گوێ بهوه نادات کێ نهوتی پێئهفرۆشێ، له ههموو کهسێکی ئهکرێت. ئهگهر بێتوو ئهمریکا له ناوچهکه بکشێتهوه ئهوا رهنگه ئهو بۆشاییه لهلای چینهو پرکرێتهوه. بۆیه ئهمریکا بۆئهوهی رێگه لهوه بگرێت چین ببێطه هێزێکی گلۆبال ئهوا دهبیت دهست بهسهر سهرچاوه نهوتیهکانی دونیادا بگرێت. پێش ئهوهی چین ببێته هێزێکی وهها که ئهمریکا ناچاربێت بچێته شهری ساردهوه لهگهڵیا.
به مهبست کوردهوه، ئهگهربێتوو ئهمریکا بنکهی ههمیشهیی له عێراقدا بهێڵێتهوه ئهوا بێگوومان یهکێک لهو بنکانه له نزیک شاری کهرکوک دهبێت. سهرهرای ئهوه ئهمریکا له فرۆکهخانهیهکی بچکۆلهی نزیک شهقلاوه و له نزیک سمێل بنکهی ههیه. ئایا له ناوچهی سلێمانی بنکهی تر ئهکاتهوه، ئهگهر بیکاتهوه ئهوا دهبێت نزیک فرۆکهخانهی سلێمانی بێت یان له ههر جێگایهکی تربێت دهبێت فرۆکهخانهی خۆی بۆ بونیادنێت، چونکه ناتوانرێت بنکهیهک بپارێزرێت و له پهیوهندی خێرابێت لهگهڵیا بهبێ بوونی فرۆکهخانه به تایبهت له ناوچهیهکی شاخاوی دووره دهستی وهک کوردوستاندا. پلان وههایه که ئهمریکا 14 بنکهی سهربازی ههمیشهیی له و ناوچهیهدا بهێڵێتهوه.
سهرهرای ئهمانه، بوونی بنکهی سهربازی ئهگهر ناچاری کوردنهبێت شتێکی ئهوهنده باش نیه. سوپای ئهمریکی له خوێری ترین و نامهردانه ترین خهلکی ئهو ووڵاته پێکهاتوه. به جۆرێک که بهتاڵن له ههموو بههاو رهوشتێکی مرۆڤانه. زۆربهی سوپا خهڵکانێکن که هیچ بوارێکی تریان له ژیاندا نهبووه. ئهگهر بوونی کورد لهلایهن درواسێکانیهوه سهلامهت بێت ئهوا نهبوونی بنکهی ههمیشهیی باشتره.
سهردار عهزیز
لهم نووسینهدا بهدوای وهڵامی ئهو پرسیارهدا ئهگهرێین که لهم ماوهی دوایهدا له ناوهنده سیاسی و میدیاکانهوه قسه و باسی زۆری لێوهئهکرێت و دهمێکیشه بوهته پرسیارێکی بێ وهڵام لای خهڵکی کورد. ئهو پرسیارهش ئهوهیه؛ ئایا ئهمریکا بنکهی سهربازی ههمیشهیی له عێراق دروست دهکات؟ ئهگهر وهڵام به ئهرییه، ئهوه ئایا هیچ یهکێک لهو بنکه ههمیشهییانه له کوردوستان دهبێت، وهک ئهوهی ههردوو حیزبه کوردیهکه ههوڵی بۆئهدهن و به جۆشهوه لۆبی بۆئهكهن وه ههروهها زۆرینهی خهڵکی کوردوستان دهخوازێت.
سهرهتا پێش ئهوهی بێینه سهر وهڵامی پرسیارهکه دهبی چهند وورده پرسیاری تر بکهین، ههتا مهودای گشتی پرسیارهکهمان بۆ روونبێتهوه.. بۆ نموونه دهبێ بپرسین، بۆ ئێستا، به تایبهت لهم ئانو ساتهدا ئهم پرسیاره دهکرێت.. ئێستا له ههموو ئانوساتێکی تر زیاتر پرسیارکردن دهربارهی بنکهی سهربازی ههمیشهیی دهکرێت چونکه، ئێستا ههروهها باس له کشانهوه دهکرێت. ئهمه بۆخوی نیشانی ئهوهیه ئێمه پێدهنێنه قۆناغێکی نۆێ و جیاواز له پهیوهندی عێراق و ئهمریکا. ئهگهر سوپای ئهمریکی دهکشێتهوه، دهبێ چۆن چۆنی بێت. ئایا دهبێ سهرتاپا سوپای ئهمریکی بکشێتهوه وه عێراق بۆ خهڵکی عێراق و ناوچهکه بهجێبهێڵن. رهنگه کارێکی وهها لهلایهن باراک ئۆباماوه، یهکێک له کاندیده سهرهکیهکانی دیموکرات بۆ ههڵبژاردنی سهرۆکایهتی ساڵی داهاتوو، تهنها شێوازی کشانهوهی گونجاوبێت. ئۆباما، که باوکی خوێندکارێکی خهڵکی کینیابوو له ئهمریکا که دایکی ئۆبامای بینی، بۆیه ئۆباما ئهگهر ببێته سهرۆک ئهوا دهبێته یهکهم سهرۆکی رهش پێستی ووڵاتێک که تا کۆتایی شهستهکان مافی دهنگدانی به خهڵکی رهش پێشت به رهوانهئهبینی.
ئۆباما له نوسینێکا که له دوا ژمارهی گۆڤاری فۆرن ئهفێری (کاروباری درهوه)، که له لایهن وهزهراتی دهرهوهی ئهمریکیهوه دهرئهچێت، بڵاو دهبێتهوه وه بهشێکی له رۆژنامهی گاردیانی بهریتانی بڵاوبوهوه، داوای ئهوه ئهکات که سوپای ئهمریکی له عێراق بکشێتهوه ، بهبێ جێهێشتنی هیچ بنکهیهکی سهربازیی ههمیشهیی له سهر خاکی ئهو ووڵاته.
لهگهڵ ئۆبامادا زۆری تریش لهوانهی که له چهپی دیموکراتهکانن لهگهڵ ههمان رادان. ئۆباما دهزانێت دهنگی لهوانهوه دێت، بۆیه بۆ ئهوان دهئاخڤێ. بهڵام ئهم بهشهی رادیکاڵهی دیموکرات ههرگیز نههاتوهته کۆشکی سپی. بۆیه ههر له سهرهتاوه چانسی ئۆباما، سهرهرای ئهوهی که که بهکهسی
دووهم دێ له لیستی دیموکراتهکان پاش هیلهری، بۆ هاتنه سهر دهسهڵات لاوازه. ههرچهنده ئهگهر هاتوو، موعجیزه روویدا و ئۆباما هاته سهر دهسهڵات، ئهوا دونیا ئیدارهکردن زۆر جودایه له دونیا ئۆپۆزسیون و کهمپهینی ههڵبژاردن.
رهنگه ئۆباما و دیموکراته چهپهکان تهنها بهرهی سیاسی بن له ئهمهریکا له گهڵ ژمارهیهکی کهمی کۆماریهکان بۆ مهبهستی دهنگ هێنان دژ به ههبوونی بنکهی سهربازی ههمیشهیی بن. ئهگینا بهشێکی زۆری حکومهت و ئۆپۆزسیون لهگهڵ ههبوونی بنکهی سهربازی ههمیشهییدان. بهشێک له دیموکراتهکان لهگهڵ ئهوهدان که سوپای ئهمریکی بکشێتهوه بۆ کوردوستان. دیاره ئهمه لهو روانگهیهوه دێت که دهبێ سوپای ئهمریکی لهو ناوچهیه بمێنێتهوه، ههروهها له ناوچه نزیکهکانی تری عێراق، وهک کوێت و قهتهر بۆ چاودێریکردنی ناوچهکهو ههبوونی هێزی ئامادهباش بۆ شهری تیرۆر. سهرهرای ئهمه مانهوهی بنکهی سهربازی کێشهیهکی سیاسی هێنده ناسکه حکومهتی ئهمریکی تا ئێستا به راشکاوانه باسی نهکردوه. بهڵام وهک ههموو کێشهیهکی تری ناسک و ئاڵۆز به له سهرخۆیی خهریکی ئامادهکردن و رهخساندی زهمینهی لهباره بۆ هێنانه ئارای مهسهلهیهکی وهها. بهڵام کێشهی گهوره لهبهردهم ماناوهی بنکهی سهربازیدا، ئهو بارودۆخهیه که ئێستا سوپای ئهمریکی تیا ئهژی له عێراقدا. ئهم بارودۆخه وههایکردوه له بهشێکی زۆری ئهندامانی کۆنگریس که دژی خهرجکردنی ههر پارهیهک بن بۆ مهبهستی دروستکردنی بنکهی سهربازی ههمیشهیی.
سهرباری ههموو ئهمانه، ههموو لۆجیکێکی، بهرژهوهندی و مهترسی تیرۆر و ململانی نێو دهوڵهتیهکان بهره و ئهوه ئهرۆن که گومانی تیا نیه که ئهمریکا بنکهی سهربازی ههمیشهیی له عێراق دههێڵێتهوه. وهک رۆبهرت گهیتس باسی لێوهکرد، ئهو بنکه سهربازهیه له دۆخی بیر لێکردنهوهدایه ئایا له شێوازی کۆریای باشور بێت یان له شێوازی یابان. (لێرهدا ئهم قسهیهی گهیتس نموونهیهکی باشه بۆ دووفاقهیی سیاسهت له ساتهوهختی دهسهڵات و ساتهوهختی دهرهوهی دهسهڵات. گهیتس یهکێک بوو له ئهندامهکانی دهستهی دارشتنی راپۆرته ناسراوهکهی بیکهر هاملتون. له بهندی 22ی ئهو راپۆرتهدا داوا له حکومهتی ئهمریکی ئهکهن له کاتی کشانهوهیا له عێراق هیچ بنکهیهکی سهربازی ههمیشهیی له پاش خۆی بهجێنههێڵێ. بهڵام بهبوونی به وهزیری بهرگری، گهیتس، بیر لهوه ئهکاتهوه که ئهو بنکه سهربازیه ههمیشهییه له سهر چ شێوازێک بێت). دیاره ئهمریکا پاش جهنگی جیهانی دووهم و جهنگی کۆریا بنکهی سهربازی ههمیشهیی لهو دوو ووڵاتهدا هێشتهوه، ههروهها له ئهڵمانیاش.
سێ هۆکاری گرنگ ههن که بریار له سهر مانهوه و چۆنێتی بنکه سهربازیه ههمیشهییهکان دهدهن. یهکهمیان؛ تیرۆره، ئهمرۆ بهشێکی زۆری تیرۆری دژ به ئهمریکی سهرچاوهکهی له ناوچهکانی عهرهبه سوننهکاندایه، وه ههر ئهم ناوچهیه مهترسی ئهوهی ههیه له داهاتوودا، ئهگهر هاتوو ئهمریکا بهجێیبهێڵی ببێته سهرزهمینێک بۆ گهشه و بوژانهوهی تیرۆری دژ به ئهمریکی و بهرژهوهندیهکانی ئهمریکا له ناوچهکهدا. بۆیه گومانی تیا نابێت که بهشێک لهو بنکه ههمیشهییانهی که له عێراقدا دهبن له ناوچهی سوننه دهبن. ههر ئهمهشه وههایکردوه که ئێستا بهشی زۆری بنکه سهربازیه ئهمریکیهکان له عێراق له ناوچهی سوننهدابن، به بهراورد به ناوچهکانی تر.
ههرچهنده کۆمهڵێ هۆکاری تر ههن که وههایکردوه ئهو ژماره زۆرهی بنکهی سهربازی له ناوچهی سوننهدابن، جگه له تیرۆر هۆکاری لۆجیستی و جوگرافیش رۆڵی گهوره دهبینن. له رووی لۆجستیهوه بنکه ئهمریکیهکان زۆربهیان له وشوێنانهدان که فرۆکهخانهی لێبوو له سهردهمی سهددامدا یان نزیکن له فرۆکهخانهکانهوه. ههروهها بوونی بهغدا وهک پایتهخت و له ههمانکاتدا شوێنی گهورهترین بالوێزخانهی ئهمریکی له دونیادا.
بیرکردنهوه له ئهندازیارێتی و ئهندازهی سهربازی باڵوێزخانهی ئهمریکا له ناوچهی سهوز رهنگه زۆرمان پێبڵێت دهربارهی تێروانینی ئهمریکا بۆ داهاتووی عێراق ئهو ئهگهرانهی که ئهمریکا بیریان لێئهکاتهوه. ئهم بالوێزخانهیه که له قهراخ دیجله دروستکراوه هێندهی ووڵاتی ڤاتیکان گهورهیه. ئهم باڵوێزخانهیه جێگایهکه که دهتوانێت به سهربهخۆ له دهوروبهری خۆی بژی. به مانایهکی تر له کاتی ئابلۆقهدانیا هیچ شتێک پێویست نیه له دهرهوه بێت،. نه ئاو نه ئاوهرۆ نه کارهبا، نه هیچ پێداویستیهکی تر، ئهمه وهها ئهکات له کاتی ئابلۆقهدانی بالیوزخانهکهدا دانیشتوانهکهی دهتوانن بۆ زۆرترین کات تیا بمێننهوه. وه ههروهها به مهبهستی بهستنی بالۆێزخانهکه به دونیای دهرهوه، سهربانی باڵۆێزخانهکه وهها دروستکراوه که بۆ نیشتنهوهی هێلیکۆپتهر بشێت. رهخنهگرانی دهسهڵاتی ئهمریکی ئهندازیاری ئهم باڵوێزخانهیه به باڵوێزخانهی ئهمریکا له هانۆی پایتهختی ڤێتنام دهچوێنن.
هۆکاری بنهرهتی دووهم له دروستکردنی بنکهی سوپایی ههمیشهیی، که به درێژایی چهند نهوهیهک بمێنێتهوه ستراتیژیهتی ناوچهکه و بهرژهوهندی ئهمریکایه. عێراق ئهگهر لهدهست ئهمریکا بچێت ئهوا دهکهوێته دهست ئێران و هێزه سونیه توندرهوهکان. ئهم دوو هێزه، که ههڵگری ئایدهلۆژایی ئاینین دژ به ئهمریکا و دۆستهکانی ئهمریکان له ناوچهکهدا بهتایبهت ئیسرائیل. ئهگهر هاتوو سوپای ئهمریکی کشایهوه ئهوا ئهم هێزانه دهستئهکهنه شهری نێوان خۆیان، که ماوهیهکه بهردهوام دهبێت بهڵام له ههمانکاتدا دهستدهکهن به ناردنی خهڵک و بیروراکانیان بۆ ووڵاتانی دهوروبهر. یهکێک لهم ئهگهرانه ئهوهیه که ئهگهری ئهوه ههیه شهری شیعه و سوننه سهرتاپا رۆژههڵاتی ناوهراست بگرێتهوه. چونکه، نهبوونی ئهمریکا له ناوچهکه و بههێزبوونی شیعه گۆرانێکی بنهرهتی بهسهر بونیادی حوکمدا دێنێت له ناوچهکهدا، چونکه زۆربهی ووڵاتانی ناوچهکه خهڵکی شیعهیان ههیه و زۆربهشیان چهندین سهدهیه به خراپترین شێواز دهچهوسێنرێنهوه.
ههرچهند ئهگهر هاتوو ئهمه رووبدات ئهوا رهههنده ئابووری و نێو دهوڵهتیهکهی رهنگه له ههمووی مهترسیدارتربێت. ووڵاتانی کهنداو زۆرترین و ههرزانترین نهوتی دونیایان ههیه. ههر قهیرانێکی سهرانسهری له ناوچهکهدا رهنگه ببێته هۆی کهمبوونهوهی نهوت به رادهیهکی زۆر و بهرزبوونهوهی نرخ به ئاستێک ببێته هۆی تێکشکانی بازار و ئابووری نێودوڵهتی. بهڵام رهههندێکی تری ئهم مهسهلهیه که کهم باسی لێوهئهکرێت رهههندی چینه. ووڵاتی چین له گهشهیهکی ئابووری بێووێنهدایه، وه بۆ درێژهدان بهم گهشهیه پێویستی به زیاتر و زیاتر نهوت ههیه. چین گوێ بهوه نادات کێ نهوتی پێئهفرۆشێ، له ههموو کهسێکی ئهکرێت. ئهگهر بێتوو ئهمریکا له ناوچهکه بکشێتهوه ئهوا رهنگه ئهو بۆشاییه لهلای چینهو پرکرێتهوه. بۆیه ئهمریکا بۆئهوهی رێگه لهوه بگرێت چین ببێطه هێزێکی گلۆبال ئهوا دهبیت دهست بهسهر سهرچاوه نهوتیهکانی دونیادا بگرێت. پێش ئهوهی چین ببێته هێزێکی وهها که ئهمریکا ناچاربێت بچێته شهری ساردهوه لهگهڵیا.
به مهبست کوردهوه، ئهگهربێتوو ئهمریکا بنکهی ههمیشهیی له عێراقدا بهێڵێتهوه ئهوا بێگوومان یهکێک لهو بنکانه له نزیک شاری کهرکوک دهبێت. سهرهرای ئهوه ئهمریکا له فرۆکهخانهیهکی بچکۆلهی نزیک شهقلاوه و له نزیک سمێل بنکهی ههیه. ئایا له ناوچهی سلێمانی بنکهی تر ئهکاتهوه، ئهگهر بیکاتهوه ئهوا دهبێت نزیک فرۆکهخانهی سلێمانی بێت یان له ههر جێگایهکی تربێت دهبێت فرۆکهخانهی خۆی بۆ بونیادنێت، چونکه ناتوانرێت بنکهیهک بپارێزرێت و له پهیوهندی خێرابێت لهگهڵیا بهبێ بوونی فرۆکهخانه به تایبهت له ناوچهیهکی شاخاوی دووره دهستی وهک کوردوستاندا. پلان وههایه که ئهمریکا 14 بنکهی سهربازی ههمیشهیی له و ناوچهیهدا بهێڵێتهوه.
سهرهرای ئهمانه، بوونی بنکهی سهربازی ئهگهر ناچاری کوردنهبێت شتێکی ئهوهنده باش نیه. سوپای ئهمریکی له خوێری ترین و نامهردانه ترین خهلکی ئهو ووڵاته پێکهاتوه. به جۆرێک که بهتاڵن له ههموو بههاو رهوشتێکی مرۆڤانه. زۆربهی سوپا خهڵکانێکن که هیچ بوارێکی تریان له ژیاندا نهبووه. ئهگهر بوونی کورد لهلایهن درواسێکانیهوه سهلامهت بێت ئهوا نهبوونی بنکهی ههمیشهیی باشتره.
Monday, June 11, 2007
interview
ئايا نةخشةى ئةمريكا بوَ هةژمونكردن بة سةر دنيادا چ ريَطرييةكى تازةى هاتوَتة ثيَش ، ضونكة بة دةطمةن نةبيَت لة دواى روخانى بلوَكى سوَسيالستيةوة دةسةلاَتى ئةمريكا بة سةر دنيادا بة دةطمةن نةبيَت هيض ريطريةكى وةها لة بةردةمدا نةبوة ، مةبةستمان ئةوةية ولاَتى بةهيَزى تر لة دنيادا هةية بةلاَم زلهيَزيَك نية هاوشانى ئةمريكا بيَت و ناضاريبكات بةرذةوةنديةكانى لة دنيادا لة طةلَدا بةشبكات ؟
کێشهیهک ههیه له دڵی شهری سارددا ئهویش ئهوهیه، ئایا ئهمهریکا له و ململانێیهدا سهرکهوت یان یهکێتی سۆڤیهت بههۆی ناکۆکیه ناوخۆییهکانیهوه رووخا. بهڵام ئهوهی گومانی تیانیه ئهوهیه له دهرئهنجامی ئهو رووداوه مێژوویهدا ئهمریکا بوو به تاکه زلهێزی دونیا. ئهمه وههامان لێئهکات بپرسین ئایا ئهمریکا ئامادهبوو بۆئهوهی ببێته زلهێزی دونیا، ئایا ئهمریکا بهرنامهی ههبوو بۆئهو پۆسته. زۆر له شارهزایانی پهیوهندیه نێودهوڵهتیهکان دهڵێن ئهمریکا له پاش رووخانی دیواری بهرلینهوه پلانی ئیمپراتۆریهتی دارشت. ههندێکی تر به تایبهت چهپهکان بۆ نموونه وهک ئهنتۆنی نێگرێ، بروایان وههایه که کهپیتالیزم ههر له سهرهتاوه بهرهو به جیهانبوون ههنگاوی ناوه و کهپتیالیزم ههمیشه جیهانی بووه. ئهمریکاش وهک نموونهی ووڵاتێکی کهپیتالیزم ههمیشه دینامیکیهتی ئهوهی ههبووه که دهست بهسهر ئهستێرهی زهویدا بگرێت.
بهڵام لێکۆڵهرهوه راسترهوهکان به تایبهت نایڵ فێرگهسن، بروایان وایه که کێشهی گهوره ئهوهیه که ئهمریکا ئیمپراتۆریهت نیه. ئهمه وهک پاشخانێک بۆ وهڵامی پرسیارهکهت و له ههمانکاتدا رووناکیم خستنه سهر رهههندی ناوهکی، به تایبهت ئایا ئهمریکا خۆی وهک بونیادێک یان هێزێک ئامادهیه تاکه زلهێزی دونیابێت. یان ئهمریکا ووڵاتێکی نهتهوهیی زلهێزه و بهدوای بهرژهوهندیه تایبهتیهکانی خۆیدا ئهگهرێ.
ئهگهر له پاش رووخانی دیواری بهرلینهوه بۆشاییهک دروستبوو که ئهمریکا له ئهنجامیا بووبه تاکه زلهێزی دونیا. ئهوا له سهرهتای سهدهی بیست و یهکهوه دونیا بهههمان شێواز نیه. یهکهم ئهمرۆ مرۆڤایهتی له قۆناغێکایه که که لهوه ئهچێت شێوازی دهسهڵاتی ئیمپراتۆریانه بۆ ههتا ههتایه به سهرچووبێت. سیستهمی دیموکراسی رێگا به ئیمپراتۆریهت نادا. له بهر هۆیهکی ئاشکرا و ساده ئهویش ئهوهیه، له کهپیتالیزم و دیموکراسیدا تاک بهدوای بهرژهوهندیهکانی خۆیدا وێڵه. ئاماده نیه له پارووی خۆی بگرێتهوه بۆ ئهوانی تر بۆیه ههر شهرێک ههر زوو بووبه به بار له رووی ئابووریهوه ئیتر ههر زوو خهڵکی دژی ئهوهستنهوه.
ئهمرۆ چین وهک هێزێکی ئابووری بههێز له بهرامبهرکێدایه له گهڵ ئهمریکادا بهتایبهت له رووی ئابووریهوه. ئابووری چین بێ وێنه له گهشهدایه. ئهم گهشه ئابووریهش پێویستی به ووزهیه، چین خۆی ووزهی پێویستی نیه بۆیه له ساڵی 1992وه له دهرهوه به دوای ووزهدا دهگهرێ، بهتایبهت له ئهفریقا. ئهمریکا نه له رووی ئایدهلۆژی و نه لهرووی ئابووری و نه له رووی کۆمهڵایهتیهوه هیچ ئامادهییهکی تیانیه بۆئهوهی ببێته هێزێکی ئیمپراتۆریانه. ئهگهر شهری تیرۆر نهبوایه جۆرێک له شهری سارد له نێوان چین و ئهمریکادا بهدوور نهئهگیرا.
لهلایهکی ترهوه روسیا وهک هێزێکی خاوهن ووزه و جوگرافیا و کهلتور به جۆرێکی خێرا دێتهوه نێو بازنهی هێزه زهبهلاحهکانی دونیاوه. روسیای پۆتین ووڵاتێکه بهرهو حوکمی دیکتاتۆریانه ئهروات و خهمی ئهوهیه که ببێته زلهێزێکی دونیا. لهلایهکی ترهوه یهکێتی ئهوروپا هێزێکه یان تهنها هێزه که به شێوازێکی پۆستمۆدرێن رێکخراوه، ههرچهنده ئهم هێزه لهو پهری تهباییدایه لهگهل ئهمریکادا و له رێگای ناتۆوه خاوهن هێزی و بهرنامهی سهربازی هاوبهشن.
+ ئةو ريَطريانةى هاتونةتة ثيَشى (هةذموون) بالاَدةستى ئةمريكا لة دنيادا ثضرثضر بوون واتة لة هةرةشةى كاتى بوون زوَرتر لة ئاستى ريَكخراو و شانة ئسوليةكاندا بووة ، بوَنمونة هةرةشةى ئيسلامى ئسولى لة روكارى هةرة بةهيَزيدا ريَكخراوى ئةلقاعيدة لة لايةكى تريشةوة بةرذةوةندى و جموجولةكانى ئيَران لة روَذهةلاَتى ناوةراستدا ، ئايا دةكريَت ئةمانة بة ريَطرى بةردةم ثروَذةى ئةمريكى لة دنيادا لة بةرضاوبطرين وةك ئةو ريَكخراوة خوَي بانطةشةى بوَ دةكات ؟
ئهلقاعیده وک هێزێکی نادهوڵهتی ئاسان نیه بۆ ووڵاتێکی وهک ئهمریکا مامهڵهی لهگهڵابکات. ئهمهش لهبهر هۆیهکی دیاریکراو ئهویش تهکنهلۆژیایه. ئهمریکا هێزی خۆی له تهکنهلۆژیاوه ورئهگرێت و بۆ چارهسهری ههموو کێشهیهکیش زیاتر پشت به تهکنهلۆژیا ئهبهستێ. به جۆرێک ئایین ناسی ئهمریکی بهناوبانی راینهارد دهڵێ ئهمریکا بروایهکی خوداییانهی به تهکنهلۆژیا ههیه.
بهڵام هێزێکی ناجێگیری شاراوهی تارادهک بچوکی پشت بهستوو به چهکی تهقلیدی و بیروباوهر تهکنهلۆژیا ناتوانێ مامهڵهی لهگهڵابکات. ئهوهی زیاتر ئهم قهیرانهی خهستترکردهوه ئهو پلانانهبوو که لهلایهن پهنتاگۆنهوه دارێژرابوو بۆ مۆدرێنکردنهوهی سوپای ئهمریکی که زیاتر پشتی به ئامێر دهبهست تا مرۆڤ. بهڵام قاعیده سوپای ئهمریکی ناچارکرد بگهرێتهوه بۆ ههره سهرهتایترین شێوازی جهنگ، جهنگی ماڵه و ماڵ و گهرهکه و گهرهک و شاره و شار ههتا بگره مرۆڤه و مرۆڤ.
قاعیده رێگره لهبهردهم ههژموونی ئهمریکادا بهڵام ئهمریکا وهک ههموو شتێکی تر له خهمی ئهوهدایه چۆن مهترسیهکی وهها بکاته دهسکهلا بۆ بهدیهێنانی ئامانجی تر. بۆنموونه هاتن بۆ عێراق له سهرهتاوه وهها شهرعیهتی پێدرا له عێراق له پهیوهندیدا بووه لهگهڵ قاعیدهدا، پاشان که ئهمه به ههڵه دهرچوو هۆکاری تر هێنرایهوه بۆ شهرعیهت دان به شهری عێراق.
ئێران چیرۆکێکی تره. مامهڵهکردن لهگهڵ ئێراندا ئاسانتره. یان به مانایهکی تر رووخانی ئێران ئاسانه بهڵام سهقامگیرکردنی ئێران مهترسیداره. ئێران نایهوێ ململانێی ئهمریکا بکات، ئهوهی دهیکات رێگرتنه له ئهمریکا بۆئهوهی ئهمریکا نهتوانێ ململانێی بکات.
+ ئةطةر بةهةلةدانةضوبم ماوةيةكة ئةوةى ثيَيان دةوتريَت كوَنزةرفاتيفة نوىَيةكان لة راطةياندنةكاندا كةمتر روناكيان لة سةرة ، خوَشاردنةوةى ئةوان بوَ ضى دةطةريَنيتةوة .. ئةمة هيض ثةيوةندييةكى بة شكستى ثروَذةى ئةمريكا ياخود طيرخواردنى لة عيَراقدا نية ،ى بة تايبةت كة ئةوان سةركةوتنى ولاتةكةيان لة عيَراقدا بة سةركةوتنى ديموكراتيةت لة دنياى سىَ وبة تايبةت روَذهةلاَتى ناوةراست لة قةلةمدةدا ؟
پارێزهرهنوێکان، کوردواتهنی گڵۆڵهیان له لێژیدایه. شکستی ئهمریکا له عێراق هۆکارێکی گهورهیه له بێدهنگ بوونی پارێزهره نوێکان. ههرچهنده ئهگهر بڵێین ئهوان به شێوهیهکی گشتی له شانۆی رووداوهکاندا نهماون ئهوا ههڵهین. بهڵام ئهمرۆ ههرکهسێک بۆی بکرێت خۆیان لێدوور ئهخاتهوه، باشترین نموونه فرانسیس فۆکۆیاما بوو که کتێبێکیشی دهربارهی بهجێهێشتنی نیوکۆنزێرڤهتیڤهکان نووسی.
بۆ نیوکۆنزێرڤهتیڤهکانهوه عێراق چارهنووس سازبوو، ئهوان بروایان وههابوو که گهلی عێراق بێزاربوو له دیکتاتۆریهت و بهخێرهاتن له دیموکراسی ئهکات وه ههروهها عێراق وهک ووڵاتێکی خاوهن نهوت، ههر زوو دهتوانێ بێتهوه سهر شانۆی نێودهوڵهتی و به پارهی نهوتهکهی دهتوانێ خۆی بونیادبنێتهوه. بهڵام ئهمانه خهیاڵبوون. چونکه له سهرهتادا پلانی ئهمریکا وههابوو که ئهمریکا خۆی بهرێوبهری عێراق بێت و ههرخێرا عێراق بکهنه ووڵاتێکی نیولیبراڵ، له ئهنجامدا زۆرینهی خهڵکهکهی له داهاتهکهی بێبهشکهن. ئهگهر دیموکراسی و ئازادی وهک دوو چهمک لهلایهن ئهمریکاوه بهکاردێت نهک لهبهرئهوهی بروایان پێیه یان دهیانهوێ ئهو بههایانه له دونیادا بڵاوبکهنهوه بهڵکو ههموو هێزێک که خواست ئهوهی ههبێت له دونیادا باڵادهستبێت ئهوا دهبێ له رووی ئایدهلۆژیهوه بهرێژهیهک زیاتر له سهربازیهوه پڕ چهک بێت. بهڵام ئهمرۆ له دونیادا لای ههموان ئاشکرایه ئهو چهمکانه چهند بێبههان.
+ يةكيَك لة ضارةنوس سازترين ثرسة سياسية دةرةكيةكانى ويلايةتة يةكطرتوةكانى ئةمريكا عيَراقة ، لة ضوار سالَى رابردودا ئةو ولاَتة ذمارةيةكى زوَر ريَطاى لة ثيَناوى سةركةوتنى ثروَذةكةى لة عيَراقدا طرتوَتة بةر بةلاَم سةرئةنجام هةمويان لة بةردةم توندوتيذى ونائارامى ناوخوَى عيَراقدا شكستى هيَنا ، ئيَستا ئةمريكا هةنديَك لة برِطةكانى راثوَرتةكةى بيكةر- هاملتوَن كة لة سةرتادا سةروَكى ئةمريكا رةتى كردبووةوة جىَبةجىَكران لةوانة طفتوطوَ لةطةلَ ئيَران وسوريا ، بة برواى توَ لة داهاتودا ئةمريكا ض ريَطايةك لة عيَراقدا دةطريَتةبةر ؟
له پایزی ئهمساڵدا جهنراڵ پیترهس راپۆرتێک پێشکهشی کۆنگریس ئهکات ئهو راپۆرته چارهنوسساز دهبێ بۆ پلانی ئهمریکا له عێراقدا. تا ئێستا پلانه یهک دوای یهکهکان شکستیان هێناوه، له بهر چهند هۆیهکی روون و ئاشکرا. یهکهم بروابوون بهوهی جارێکی تر دهتوانرێت دهوڵهتی عێراق وهک ووڵاتێکی خاوهن یهک سهنتهر بونیادبنرێتهوه. ئهمه خهیاڵ و له لایهکی تریشهوه سوکایهتیه به مێژوویهکی دوور و درێژ له ئازار و سوکایهتی به ههردوو خهڵکی کورد و شیعه.
ئهمه رێخۆشکهره بۆ هۆکارێکی تر ئهویش ئهو دژایهتیهی که له نێوان ئهو عێراقهی که ئهمریکا دهیهوێت و ئهو عێراقهی که خهڵکی عێراق دهیهوێت و ئهو عێراقهی که ووڵاته جیاجیاکانی ناوچهک دهیانهوێت و ئهو عێراقهی که له واقیعدا ههیه.
ئهمریکا بهدوای کشانهوهدا ئهگهرێت. ئهوهی له سهر خوانه ئهوهیه چۆن کشانهوهیهک. ئایا کشانهوهی یهکجاری وجێهێشتنی عێراق بۆ جهنگێکی خوێناوی درێژخایهن و کردنی به لانکهی مهترسی بۆ ههموو ناوچهکه و دونیاش. یان کشانهوه بۆ شێوهیهکی جیاواز. یهکێک لهو پالانانهی له لایهن دیموکراتهکانهوه پێشنیارکراوه کشانهوهیه بۆ کوردوستان. ریتچارد بێتلهر، یهكێکه لهو شارهزایانهی که پێشنیاری ئهم رایهی کردوه. بهتلهر ئهگهر هاتوو دیموکراتهکان له ههڵبژاردنی داهاتوودا بیبهنهوه ئهگهری ههیه که ئهو ببێته راوێژکاری سهرۆک کۆمار، ئیتر ئایا هیلهریه یان ئۆباما یان کهسێکی تر.
حکومهتی ههرێم به شێوهیهکی چالاکانه بۆ دروستکردنی بنکهیهکی سهربازی له کوردوستان لۆبی ئهکات. ئایا ئهمه رووئهدات، تا ئێستا هیچ نیشانهیهکی نیه. له بهرامبهر کارێکی وهها تورکیا یهکێک دهبێت لهو ووڵاتانهی که پێی ناخۆش دهبێت. بهڵام رای زۆر ههیه له ئهمریکا بۆ پاڵپشتکردنی ههبوونی بنکهیهکی سهربازی له کوردوستان، بهڵام ئهمه تهنها بریتی نیه له ههبوونی بنکهیهکی سهربازی، بهڵکو چهندین رهههندی تری ههیه. یهکهم ئهمریکا بهکشانهوهی له بهشهکانی تری عێراق جاری شکستی خۆی ئهدات و ناوچهیهکی ستراتیژی فروان بهجێدههێڵی بۆ ئێران و کۆنه بهعسی و قاعیده. ههروهها به دیفاکتۆ پاڵپشتی سهربهخۆیی کوردوستان ئهکات. ئهم کارانه پێویستی به گۆرانی گهوره ههیه له دیدو سیاسهتی ئهمریکا، وه ههروهها کارێکی وهها ئاسان نیه.
.
+ سةر سنورةكانى عيَراق و توركيا روَذ بةروَذ طرذتردةبيَت ، ئةمريكاش لة ئةطةرى روبرووبونةوةى كوردو تورك نيطةرانة ، لة حالى هاتنة ئارى كيَشةيةكى وةهادا ئةمريكا كة ئيَستا داواى دانبةخوَداطرتن لة توركيادا دةكات ض رَيطايةك هةلَدةبذيَريَت ؟
تورکیا خۆی له گهڵ خۆیدا له قهیراندایه. ووڵاتهکه بووهته دوو بهشی دژ بهیهکهوه ئیسلامیهکان و عهلمانیهکان، که له ههمانکاتدا شهری ههژاران و دهوڵهمهندهکانه. سهرهرای ئهمانه ترسی ئهوه ههیه ئهگهر شهری سوننهو شیعه له رۆژههڵاتی ناوهراستدا ببێته شهرێکی سهرانسهری ئهوا ئاگری ئهو شهره تورکیاش ئهگرێتهوه. تورکهکان خۆیان باس لهمه ئاگادارن بهتایبهت عهلهویهکانی تورکیا وهک سهگ مامهڵهیان لهگهڵائهکهن. تورکیا ئهگهر کوردبهختی ههبێت ئهوا وهک جهزائیری لێدێت. ههڵگیرسانی شهری ناوخۆ له تورکیا باشترین شته که کورد ئاواتی بۆ بخوازێ.
بهڵام له لایهکی ترهوه پهیوهندی نێوان ئهمریکا و تورکیا روژ له دوای رۆژ له خراپ بووندایه، به جۆرێک زۆرێک له شارهزایان باسی ئهگهری کوتایهاتنی ئهو پهیوهندیه ئهکهن بۆ ههتا ههتایه. ئهگهر بێتو ئهم بارودۆخه بۆ ماوهیهکی تر درێژه بکێشێ ئهوا خهڵکی تورکیا ئهمریکا وهک دژه تورکیا له قهڵهم ئهدهن ههر له ئێستاوه رایهکی لهو جۆره له تورکیادا ههواداری زۆرزۆره. یهکێک لهو کتێبانهی که له تورکیا پڕ فرۆش بوو ئهوه بوو که باسی له سیناریویهک ئهکرد که تیایا ئهمریکا له کوردوستانی باشورهوه له گهڵ تورکیادا دێته جهنگ.
تورکیا لهلایهن یهکێتی ئهوروپاوه له ژێر فشاردایه. ئهگهر بێتوو بچێته ناو ئهو یهکێتیهوه ئهوا دهبێت هێزی سهربازی کهمکاتهوه بهڵام ئهگهری وهرگرتنی تورکیا له رۆژگاری ئێستادا هێنده دووره که وهک نهبوو وایه، به تایبهت پاش هاتنه سهر حوکمی نیکۆلاس سارکۆزی له فهرهنسا.
لهم دوایانهدا ههندێک راپۆرت ههبوو دهربارهی ئاگادارکردنهوهی ئهمریکا بۆ تورکیا که ئهگهر بێتوو هێرش بکاته سهر کوردوستان ئهوا به دهردی ئیسرائیل ئهچێت لهگهڵ حیزب الله ی لوبنانیدا، که لهلایهن ئهمریکاوه شکستێکی ستراتیژی بوو بۆ ئیسرائیل. بارودۆخی ووڵاتانی دهوروبهری کوردوستان کاریگهریان زۆره له سهر بارودۆخی کوردوستان، بهڵام ئهفسوس میدیای کورد بێتوانا و کهمتهرخهمه لهمبارهیهوه. به گشتی میدیای کوردی بهشی زۆری له کانی ژنان ئهچێت.
+ ئايا كورد لة ديدى سياسى ئةمريكيدا هاوثةيمانة ؟ هاوثةيمان ضةمكيَك نية بوَ خويَندنةوةى دوو هيَزى جيَطير كة بةرذةوةنديان لة هةنديَك ئاستدا هاوبةشة ، كورد تاضةند هيَزيَكى جيَطيرو هةميشةيية ؟ كورد هاوثةيمانيَكى ئةمريكاية ياخود كورد تةنها هيَزيَكى دوَستة لة عيَراقدا ؟
پهیوهندی کورد و ئهمریکا بووهته یهکێک لهو مهتهڵانانهی ئهمرۆ له میدیای کوردیا له لایهن خهلکی نهشارهزاوه به شێوهی ساده و ساویلکه پێشکهش ئهکرێت. یهکهم بۆئهوهی دوو هێز بگهنه ئاستی هاوپهیمانێتی ئهوا پێویستیان بۆ برێنی چهندین قۆناخ و هاوبهشیکرنه له چهندین کار و بهرژهوهندی گرنگدا. کوردوستان و ئهمریکا بۆئهوهی بگهنه ئهو قۆناغه ههردوولا پێویستیان به پێکهوه کارکردن ههیه. دیاره بهشی گران و زۆری ئهرکی بونیادنانی ئهو هاوپهیمانیه له لایهن کوردوهیه. من کاتێک بۆ زانکۆ له سهر کیسنجهر وکورد بابهتێکم ئامادهکرد زیاتر ئهم لایهنانهم بۆ روون بوهوه. بهڵام دهسهڵاتی ئهمرۆی کوردی له ئاست و قۆناغێکی تردایه. لۆبی کورد بوونی ههیه له ئهمریکا و کاری باشیش ئهکات. من بهش به حاڵی خۆم قوباد به کهسێکی سهرکهوتوو گونجاو ئهزانم بۆ ئهو کاره وه لهلایهن میدیای ئهمریکیهوه بایهخێکی باشی پێئهدرێت.
+ لة نيَوئةم ئالَوزى وبىَسةروبةرية ئيداريةدا كة حكومةتى هةريَم و كومةلَطاى كوردى تييدا دةذين ، خويَندنةوة تةماشاكردنى لايةنة طرنطى ثىَدةرةكان لة روَذئاودا بوَ ثرسى كوردو ئةزمونى دةسةلاَتى كورد لة هةريَمدا ضىية " لة نوسينيَكدا جةنابت نوسيوتة خةريكة روَذئاواش لة كةموكوريةكانى حكومةتى هةريَم ئاطاداردةبيَتةوةو ضيتر بة ضاوى ثيَشوةوة كة وةك ئةزمونيَكى ديموكرات لة روَذهةلاتدا دةناسيَنرا نابينريَت .
ههموو ئاگادارانی ناوچهکه زۆرباش ئاگایان له وورد و درشتی حکومهتی ههرێمه. بهداخهوه ئهم حکومهته هیچ بنهمایهکی تیانیه بۆئهوهی بتوانین وهک حکومهت تهماشای بکهین. حکومهتی ههرێم، بۆئهوهی ببێته حکومهت پێویسته شێوازی بگۆردرێت به جۆرێک ببێته نوێنهری خهڵکی کوردوستان. دهبێ له سهر شێوازێکی پۆستمۆدێرنی مرۆڤ دۆستانه دارێژدرێت. دهبێ پلان و بهرنامه و دونیادیدی خۆی ههبێت.
من له جێگای تریش ئهمهم ووت. من وهک کهسێکی شارهزا له زۆربواری حکومهتدا ئامادهم هاریکاری ئهم حکومهته بکهم. من چهندین پلانم ههیه چ له رووی تیوری و چ له رووی پراکتیکهوه بۆ زیاتر بیرکردنهوه و کارکردن له سهر حکومهت.
بایوگرافیا
من له دایک بووی گهرمیانم. تهمهنم 34ساڵه. دهرچووی پهیمانگای تهکنیکی سلێمانی و ههروهها دهرچووی کولێژی حکومهتم له زانکۆی کۆرک له ئایرلهندا. لێره لهگهڵ دهزگای لێکۆڵینهوه و کاروباری کۆمهڵایهتیا کارئهکهم، ههروهها وهک وهرگێرێک لهگهڵ وهزارهتی داد و کاری ههروهها ئهندامی رۆژنامهنووسی، سهرهرای ئهمانه حیزبێکی ئۆپۆزسیونم که وهک راوێژکارێک بۆ کاروباری رۆژههڵاتی ناوهراست کارئهکهم .
له پایزی داهاتوودا نامهی ماستهرهکهم دهست پێ ئهکهم. خوێنهر بۆ خۆێندنهوه و رادهربرین دهربارهی بابهتهکانم دهتوانێ سهردانی بلۆگهکهم بکات. سهرکهوتووبن
Tuesday, June 5, 2007
post-mamaResha
پۆست مامه ریشه
سهردار عهزیز
سهرکردهی موسوڵمانان خالیدی کوری وهلید ترسی گهورهی ئهوهبوو که له جێگادا بمرێت. ئهو ههموو ئاواتی ئهوهبوو که له بهرهی جهنگا شههیدبێت. بهرهی جهنگ، گۆرهپانی شهر، ئهو جێگایهی که مهردایهتی پیاوی تیا دهرئهکهوێت. که جوانیهکان ئهدرهوشێنهوه. که مرۆڤ نازناوی ئازایهتی و به جهرگی بۆ خۆی تۆمارئهکات. شهر ئهو ساتهوهختهیه که رهنگه کهسێک تیابمرێت، بهڵام له ههمانکاتدا کاتوساتی تومارکردنی نهمریه. ئهمه نهک تهنها له کهلتوری رۆژههڵاتدا، بهڵکو بهشێکی زۆری کهلتوری مرۆڤایهتیه.
ئهم دونیابینیه، شهر وهک نومایشێکی جوانی و جهنگاوهریش وهک پاڵهوان، بههۆی تایبهتی مێژومانهوه، پانتاییهکی گهورهی له دونیای سیاسهت و عهقڵی سیاسی ئێمهدا داگیرکردو. دونیای سیاسهتی ئێمه له ساتهوهختێکی ناسکدا ئهژی، ساتهوهختی پچران و گواستنهوه. کهلتوری ئێمه ئاشنایه به سوارچاک، به مێرد، به قارهمان، به کهڵ ژیان، عهگید، شههید، له سهروی ههموویانهوه پێشمهرگه، بهڵام نامۆیه به دیپلۆمات، به پیاوی دهوڵهت، بهو بوونهوهره سهیرهی که کاری ئهوهیه له دونیا رامێنێت و بیرکاتهوه، به فهیلهسوف. ئهمه گواستنهوهیه له شاخهوه بۆ شار، له سهنگهرهوه بۆ کورسیه نهرمهکانی بهر سپلیت. له جهمهدانیهوه بۆ بۆینباخ. بهڵام ئهم گواستنهوهیه کارێکی ئاسان نیه. چونکه تهنها گۆران نیه له شێواز و شوێندا. بهڵكو گۆرانه له سایکۆلۆژیهتدا، له ئیگۆدا، له عهقڵدا، دهتوانم بڵێم گۆرانێکی سهرتاپاسهریه له بووندا.
ئهم ساتهوهخته، ساتهوهختێکی هێنده ئاڵۆز و پڕ سهیر و سهمهرهیه تهنها له توانای خهیاڵ و دونیایهکی مهزنی وهک دونیای ئهدهب ههیه دهریببرێ. بهڵام ئهفسوس دونیای ئهدهبی ئێمه بیابانێکی رهق و تهقه.
دونیای پۆست مامهریشه، دونیایهکه که چی دی تیایه ئهفسانه لهدایک نابن. خوێن نایهته جۆش. کهس ناتوانێ وهک جاران جوانی و عهشقی بێ سنور له خۆی کۆکاتهوه. به دهشته کاکی به کاکیهکانی گهرمیانا بفرێت و دهبابه قووتدات و به عامود بن دانی پاککاتهوه. چی دی داستانی وهک داستانی ههڵاج و دابان و خواکورهک نانوسرێنهوه. بێژهری رادیو و تهلهفزوێنهکان دهنگیان گڕ نابێت، هاوارناکهن. له دونیای پۆست مامهریشهدا دایکم به ئاسانی له ههواڵهکان تێناگات، ناوهکان بیانی و سهیرن، سهرزهمینی چالاکیهکان ووڵاتی دوورن، ناوهکانیان هێنده گرانن له ناوی تایت و سابوون ئهچن.
بهڵام پرسیاری گهوره ئهوهیه، له دونیای پۆست مامهریشهدا، خهڵکانی سهردهمی مامهریشه چی ئهکهن. وهڵام دانهوهی ئهم پرسیاره ئاسان نیه، لهههمانکاتدا یهکێکه له ههره قهیرانه گهورهکانی دونیای سیاسهتی ئێمه. ئهم کێشهیه تهنها کێشهی کورد و سیاسهتی کوردی نیه، ئهمه کێشهی بهشێکی گهورهی ئهو سهرزهمینهیه که پێی دهڵێن دونیای سێ. له ئهفریقای دونیای پۆست-کۆڵۆنیالیزم، له سهرهتاوه دونیایهک هاته ئاراوه که پێویستی به بیروکرات بوو له بری جهنگاوهر. بۆیه ههرزوو سهربازهکان ههستیانکرد، ماندووبوونیان، بهری رهنجیان، خهباتیان، بۆ کهسانێکی تره نهک خۆیان. بۆ سهربازهکان دونیای سهردهمی کۆڵۆنیال دونیاک بوو که تیایا خۆشهویست بوون، خاوهن رێزبوون، سهرکردهبوون، بهڵام دونیای پۆستکۆڵۆنیال، دونیایهکی بهتاڵبوو، سارد، خاوخلیچک. لهسهرووی ههموو ئهمانهوه دونیایهک بوو که ئهوان تیایا ههستاین ئهکرد که کهنارگیرکراون. ئهم قهیرانه له سهرهتاوه ههستی پێنهکرا. جهنگاوهرهکانیش نه هاتن داواکاریهکانیان پێشکهشکهن. بێدهنگ مانهوه تا پڕبوون، که پڕبوون دهستیانکرد به کودیتا.
ئهگهر جیاوازیهک ههبێ له نێوان دونیای سیاسهت له ئهفریقا و دونیای سیاسهت لای ئێمه، ئهوهیه که له دونیای سیاسهتی ئێمهدا جهنگاوهرهکان پشتگوێ نهخران بهڵکو ههرزوو بوونه پیاوی دهوڵهت، یان رهواتره بڵێم خاوهنی دهوڵهت، چونکه له عهقڵی سیاسهتمهدارانی کورددا ئهوان وهک سیاسهتمهدار خاوهن دهوڵهتن، نهک گهل. ئهم به ههڵه تێگهشتنهیه که وههایکردوه له نێوان لێپرسراوان و خهڵکدا خراپ لهیهک گهیشتنێکی بهردهوام له ئارادابێت. لێپراسراوان لهوه سهریان سورماوه بۆچی خهڵک ههمیشه و بهردهوام داوائهکهن. ههرگیز تێرنابن. خهڵک دهبێ سوپاسگوزاربێت، لان شکرتم لازیدنکم.
لێرهوه کلیلی دهرگای ئهو دونیایهمان دهستئهکهوێ که وهک ئهیدز جهستهی سیاسی ئێمه توشی پهکخستن کردوه، کلیلی دهرگای گهندهڵی.
دونیای سیاسهتی ئیمه، دونیایهکه که جهنگاوهرهکان وا ههست ئهکهن که له بهرهی شهردا بردویانهتهوه. ئهوهی له ئهنجامی شهردا دهبرێتهوه دهستکهوته، دهسکهوتیش وهک شیری بهری دایک حهڵاڵه. دهستکهوت و جهنگاوهر دوو چهمکی لێکدانهبراون. سورهتی ئهنفال بۆئهم مهبهسته دابهزیوه. تێگهشتن له سورهتی ئهنفال، له دیاریدهی ئهنفال، یارمهتیهکی باشمان ئهدات بۆ تێگهیشتن له سیاسهتی کوردی، بۆ دهستنیشانکردنی قهیرانهکان، بیرلێکردنهوهیان، و ههوڵدان بۆ بونیادنانی دهوڵهتێک که رێگه بهم دیاریدانه نهدات.
دونیای پۆست مامه ریشه دونیای دهوڵهته. جهنگاوهر و دهوڵهت دوو چهمکی دژ بهیهکن. دهوڵهت جهنگاوهرهکان دهکات به سهرباز. سهربازیش ئهو بوونهوهرهیه که خوێنی دهرژێ و ههرزوو له بیردهچێتهوه. دهوڵهت بهرههمی عهقڵی مۆدێرنهیه. له دونیای مۆدێرنهدا چی دی شهر هونهرنیه بهڵکو زانسته. له دونیای دهوڵهتدا پاڵهوانهکان له ئاسنن، نهک له گۆشت و ئێسقان. له دونیای پۆست مامهریشهدا تهنانهت ئافرهتیش دهتوانێ بجهنگێ، چونکه جهنگ بریتیه له دهستپیانانی دوگمه. ئهمه بوو وههای له فهیلهسوفی فهرهنسی جان بۆدلێیارد کرد بڵێ جهنگی کهنداو ههرگیز رووینهدا.
له دونیای پۆست مامهریشهدا جهنگاوهرهکان دهترسن. دهترسن بێکهڵک بن، بێ دهسهڵات بن. بۆیه به ههمووجۆری ههڵپهی ئهوهیانه چۆن هێز بۆ خۆیان کۆکهنهوه. پاره به هێزترین ئامرازی هێزه له شاردا. بۆیه جهنگاوهر ههرزوو دهیهوێت ببێته سهرمایهدار. سهرمایهدارێک جودا له بۆرژوا. بۆرژوا چینی دامهزرێنهری دهوڵهتن. بۆرژوا دهسهڵاتی له ئهفسانه کۆنهکان دارنکرد و خهونی بهههشتی کرده پرۆژهیهکی ئهندازیاری. سهرمایهداری کورد بۆرژوانین. بۆرژواکان شۆرشگێرترین چینی کۆمهڵن. ئهم رستهیه رهنگه خوێنێکی زۆر له دهمووچاوی کۆمۆنیسته سهلهفیهکان کۆکاتهوه. ببورن!!
دونیای پۆست مامهریشه، دونیای ئهو کهسانهن که دهتوانن له کۆشکه گهورهکانی دهسهڵاتدا رێرهوێک بۆخۆیان بدۆزنهوه. له پایتهخته دوور و سیستهمه ئاڵۆزهکانا دهنگ و رهنگێکاین ههبێت. چونکه پانتایی خهباتی کوردی بهشێکی زۆری له پایتهختی ووڵاته گهوره و گرانهکانا له پشت دهرگا کلۆم دراوهکانهوه بهرێوهدهبرێت. ئهم دونیا نوێیه، پێویستی به شارهزایی له زمانی نوێ و کهلتوری نوێ و دونیای فیکر و میدیا و دهزگا جۆراو جۆرهکانی تر ههیه، وهک لۆبی و ثنک تانک و زانکۆ. ئهم دونیایه له ئهنجامدا چینێکی نوێ دێنێته ئارا، چینێک که به ئاگاییهوه مامهڵهی لهگهڵ نهکهین رهنگه توشی قهیرانی نوێمانکات.
دونیای سیاسهتی ئێمه له میانهی گۆرانیا توێژێکی تر له ئیلیت (سهردهسته) دێنێته ئارا، که رهنگه دیموکراسیانه نوێنهری خهڵکی کوردنهبن. بۆنموونه له دونیای پۆست مامه ریشهدا لهوه ناچێت هیچ گهرمیانیهک بوونی ههبێت. گهرمیان لهبهر سهختی و ووشکی سهر زهمینهکهی به دهست ههژاریهکی سهختهوه دهناڵێنێ. له سهدهی شانزهدا خهڵکی سویسرا له بهر سهختی سهرزهمینهکهیان ئهوهنده ههژاربوون دهچوون له ووڵاتانی دهوروبهر دهبوونه سهرباز و جاش. ههتا ئهمرۆش پارێزهرانی پاپای ڤاتیکان خهڵکی سویسران، که پێیان دهڵێن پاسهوانه سویسریهکان. بۆیه خهڵکی گهرمیان سهرهرای خهباتی زۆریان رهنگه بێبهری بن له دهسهڵات. دونیای پۆست مامه ریشه، ئهو دونیایهیه که ماکس ڤیبهر ناوی نا، دونیای بهتاڵبوونهوهیه له ئهفسانهکان، ئێندزاوبرینگ به ئهڵمانی و دسئینچانتمێنت به ئینگلیزی.
جهنگاور یان پێشمهرگه بیزاره له دهوڵهت، بێزاره له نهتهوه، بێزاره له دهوڵهتی نهتهوه، چونکه تهنها له رێگای دیموکراسیهوه دهوڵهتی نهتهوه دێته دی. دهوڵهتی ئاغا و دهوڵهتی پاشا و دهوڵهتی سهرۆک رهنگه ناو له خۆیان بنێن دهوڵهتی نهتهوه بهڵام دهوڵهتی نهتهوه نین. دیموکراسیهتیش یانی دهسهڵاتی یهکسان بۆ ههموان. له دهوڵهت و دیموکراسیدا جهنگاوهر و قارهمان بوونی نیه، ئهوهی ههیه دهزگایهکی ئاڵۆزه که ههموان له خزمهتی دان. خزمهتیچیهکانی دهسهڵات، ئهوانهن که ماکس ڤیبهر ناوی نان بیرۆکرات. بیرۆ به مانای ئۆفیس. ئۆفیسیش شوێنه نهک کهس. لهم سیستهمهدا شوێن دهستی باڵایه، ئهو شوێنهی که بهشێکه له دهزگا ئاڵۆزهکهی دهوڵهت. له بیرۆکراسیهتدا کهسهکان بێروومهتن، پهیوهندیان نیه به ئهوانی ترهوه ئهوان بێجیاوازی له نێوان هاوڵاتیاندا خزمهتی دهوڵهت ئهکهن.
لۆجیکی خێر بۆ خوێش نهک بۆ دهروێش، دژ به لۆجیکی دهوڵهته. سیستهمی سهردهمی مامه ریشه بهپێی ئهو لۆجیکه کاردهکات. لۆجیکی پس مام و کوری پلک و کوری پوور هۆی شکستی دهوڵهت و ههموو شێوازکی ریکخستن و حیزب و دهزگاو سیستهمهکانن. بۆ نموونه لۆجیکی کوری پور له سلێمانی یهکێکه له هۆکاره گرنگهکانی شکستی یهکێتی نیشتمانی کوردوستان وهک حیزبێکی تهبا. له سلێمانیهوه پێر و تهکهتول دهستی پێکرد. ئهگهر چی سلێمانی وهک شارێک دهیهوێ ببێته پایتهختی رۆشنبیری بهڵام تابینه قاقای نوقمه له رهگهزپهرستی و کوری پورچێتی.
سهردار عهزیز
سهرکردهی موسوڵمانان خالیدی کوری وهلید ترسی گهورهی ئهوهبوو که له جێگادا بمرێت. ئهو ههموو ئاواتی ئهوهبوو که له بهرهی جهنگا شههیدبێت. بهرهی جهنگ، گۆرهپانی شهر، ئهو جێگایهی که مهردایهتی پیاوی تیا دهرئهکهوێت. که جوانیهکان ئهدرهوشێنهوه. که مرۆڤ نازناوی ئازایهتی و به جهرگی بۆ خۆی تۆمارئهکات. شهر ئهو ساتهوهختهیه که رهنگه کهسێک تیابمرێت، بهڵام له ههمانکاتدا کاتوساتی تومارکردنی نهمریه. ئهمه نهک تهنها له کهلتوری رۆژههڵاتدا، بهڵکو بهشێکی زۆری کهلتوری مرۆڤایهتیه.
ئهم دونیابینیه، شهر وهک نومایشێکی جوانی و جهنگاوهریش وهک پاڵهوان، بههۆی تایبهتی مێژومانهوه، پانتاییهکی گهورهی له دونیای سیاسهت و عهقڵی سیاسی ئێمهدا داگیرکردو. دونیای سیاسهتی ئێمه له ساتهوهختێکی ناسکدا ئهژی، ساتهوهختی پچران و گواستنهوه. کهلتوری ئێمه ئاشنایه به سوارچاک، به مێرد، به قارهمان، به کهڵ ژیان، عهگید، شههید، له سهروی ههموویانهوه پێشمهرگه، بهڵام نامۆیه به دیپلۆمات، به پیاوی دهوڵهت، بهو بوونهوهره سهیرهی که کاری ئهوهیه له دونیا رامێنێت و بیرکاتهوه، به فهیلهسوف. ئهمه گواستنهوهیه له شاخهوه بۆ شار، له سهنگهرهوه بۆ کورسیه نهرمهکانی بهر سپلیت. له جهمهدانیهوه بۆ بۆینباخ. بهڵام ئهم گواستنهوهیه کارێکی ئاسان نیه. چونکه تهنها گۆران نیه له شێواز و شوێندا. بهڵكو گۆرانه له سایکۆلۆژیهتدا، له ئیگۆدا، له عهقڵدا، دهتوانم بڵێم گۆرانێکی سهرتاپاسهریه له بووندا.
ئهم ساتهوهخته، ساتهوهختێکی هێنده ئاڵۆز و پڕ سهیر و سهمهرهیه تهنها له توانای خهیاڵ و دونیایهکی مهزنی وهک دونیای ئهدهب ههیه دهریببرێ. بهڵام ئهفسوس دونیای ئهدهبی ئێمه بیابانێکی رهق و تهقه.
دونیای پۆست مامهریشه، دونیایهکه که چی دی تیایه ئهفسانه لهدایک نابن. خوێن نایهته جۆش. کهس ناتوانێ وهک جاران جوانی و عهشقی بێ سنور له خۆی کۆکاتهوه. به دهشته کاکی به کاکیهکانی گهرمیانا بفرێت و دهبابه قووتدات و به عامود بن دانی پاککاتهوه. چی دی داستانی وهک داستانی ههڵاج و دابان و خواکورهک نانوسرێنهوه. بێژهری رادیو و تهلهفزوێنهکان دهنگیان گڕ نابێت، هاوارناکهن. له دونیای پۆست مامهریشهدا دایکم به ئاسانی له ههواڵهکان تێناگات، ناوهکان بیانی و سهیرن، سهرزهمینی چالاکیهکان ووڵاتی دوورن، ناوهکانیان هێنده گرانن له ناوی تایت و سابوون ئهچن.
بهڵام پرسیاری گهوره ئهوهیه، له دونیای پۆست مامهریشهدا، خهڵکانی سهردهمی مامهریشه چی ئهکهن. وهڵام دانهوهی ئهم پرسیاره ئاسان نیه، لهههمانکاتدا یهکێکه له ههره قهیرانه گهورهکانی دونیای سیاسهتی ئێمه. ئهم کێشهیه تهنها کێشهی کورد و سیاسهتی کوردی نیه، ئهمه کێشهی بهشێکی گهورهی ئهو سهرزهمینهیه که پێی دهڵێن دونیای سێ. له ئهفریقای دونیای پۆست-کۆڵۆنیالیزم، له سهرهتاوه دونیایهک هاته ئاراوه که پێویستی به بیروکرات بوو له بری جهنگاوهر. بۆیه ههرزوو سهربازهکان ههستیانکرد، ماندووبوونیان، بهری رهنجیان، خهباتیان، بۆ کهسانێکی تره نهک خۆیان. بۆ سهربازهکان دونیای سهردهمی کۆڵۆنیال دونیاک بوو که تیایا خۆشهویست بوون، خاوهن رێزبوون، سهرکردهبوون، بهڵام دونیای پۆستکۆڵۆنیال، دونیایهکی بهتاڵبوو، سارد، خاوخلیچک. لهسهرووی ههموو ئهمانهوه دونیایهک بوو که ئهوان تیایا ههستاین ئهکرد که کهنارگیرکراون. ئهم قهیرانه له سهرهتاوه ههستی پێنهکرا. جهنگاوهرهکانیش نه هاتن داواکاریهکانیان پێشکهشکهن. بێدهنگ مانهوه تا پڕبوون، که پڕبوون دهستیانکرد به کودیتا.
ئهگهر جیاوازیهک ههبێ له نێوان دونیای سیاسهت له ئهفریقا و دونیای سیاسهت لای ئێمه، ئهوهیه که له دونیای سیاسهتی ئێمهدا جهنگاوهرهکان پشتگوێ نهخران بهڵکو ههرزوو بوونه پیاوی دهوڵهت، یان رهواتره بڵێم خاوهنی دهوڵهت، چونکه له عهقڵی سیاسهتمهدارانی کورددا ئهوان وهک سیاسهتمهدار خاوهن دهوڵهتن، نهک گهل. ئهم به ههڵه تێگهشتنهیه که وههایکردوه له نێوان لێپرسراوان و خهڵکدا خراپ لهیهک گهیشتنێکی بهردهوام له ئارادابێت. لێپراسراوان لهوه سهریان سورماوه بۆچی خهڵک ههمیشه و بهردهوام داوائهکهن. ههرگیز تێرنابن. خهڵک دهبێ سوپاسگوزاربێت، لان شکرتم لازیدنکم.
لێرهوه کلیلی دهرگای ئهو دونیایهمان دهستئهکهوێ که وهک ئهیدز جهستهی سیاسی ئێمه توشی پهکخستن کردوه، کلیلی دهرگای گهندهڵی.
دونیای سیاسهتی ئیمه، دونیایهکه که جهنگاوهرهکان وا ههست ئهکهن که له بهرهی شهردا بردویانهتهوه. ئهوهی له ئهنجامی شهردا دهبرێتهوه دهستکهوته، دهسکهوتیش وهک شیری بهری دایک حهڵاڵه. دهستکهوت و جهنگاوهر دوو چهمکی لێکدانهبراون. سورهتی ئهنفال بۆئهم مهبهسته دابهزیوه. تێگهشتن له سورهتی ئهنفال، له دیاریدهی ئهنفال، یارمهتیهکی باشمان ئهدات بۆ تێگهیشتن له سیاسهتی کوردی، بۆ دهستنیشانکردنی قهیرانهکان، بیرلێکردنهوهیان، و ههوڵدان بۆ بونیادنانی دهوڵهتێک که رێگه بهم دیاریدانه نهدات.
دونیای پۆست مامه ریشه دونیای دهوڵهته. جهنگاوهر و دهوڵهت دوو چهمکی دژ بهیهکن. دهوڵهت جهنگاوهرهکان دهکات به سهرباز. سهربازیش ئهو بوونهوهرهیه که خوێنی دهرژێ و ههرزوو له بیردهچێتهوه. دهوڵهت بهرههمی عهقڵی مۆدێرنهیه. له دونیای مۆدێرنهدا چی دی شهر هونهرنیه بهڵکو زانسته. له دونیای دهوڵهتدا پاڵهوانهکان له ئاسنن، نهک له گۆشت و ئێسقان. له دونیای پۆست مامهریشهدا تهنانهت ئافرهتیش دهتوانێ بجهنگێ، چونکه جهنگ بریتیه له دهستپیانانی دوگمه. ئهمه بوو وههای له فهیلهسوفی فهرهنسی جان بۆدلێیارد کرد بڵێ جهنگی کهنداو ههرگیز رووینهدا.
له دونیای پۆست مامهریشهدا جهنگاوهرهکان دهترسن. دهترسن بێکهڵک بن، بێ دهسهڵات بن. بۆیه به ههمووجۆری ههڵپهی ئهوهیانه چۆن هێز بۆ خۆیان کۆکهنهوه. پاره به هێزترین ئامرازی هێزه له شاردا. بۆیه جهنگاوهر ههرزوو دهیهوێت ببێته سهرمایهدار. سهرمایهدارێک جودا له بۆرژوا. بۆرژوا چینی دامهزرێنهری دهوڵهتن. بۆرژوا دهسهڵاتی له ئهفسانه کۆنهکان دارنکرد و خهونی بهههشتی کرده پرۆژهیهکی ئهندازیاری. سهرمایهداری کورد بۆرژوانین. بۆرژواکان شۆرشگێرترین چینی کۆمهڵن. ئهم رستهیه رهنگه خوێنێکی زۆر له دهمووچاوی کۆمۆنیسته سهلهفیهکان کۆکاتهوه. ببورن!!
دونیای پۆست مامهریشه، دونیای ئهو کهسانهن که دهتوانن له کۆشکه گهورهکانی دهسهڵاتدا رێرهوێک بۆخۆیان بدۆزنهوه. له پایتهخته دوور و سیستهمه ئاڵۆزهکانا دهنگ و رهنگێکاین ههبێت. چونکه پانتایی خهباتی کوردی بهشێکی زۆری له پایتهختی ووڵاته گهوره و گرانهکانا له پشت دهرگا کلۆم دراوهکانهوه بهرێوهدهبرێت. ئهم دونیا نوێیه، پێویستی به شارهزایی له زمانی نوێ و کهلتوری نوێ و دونیای فیکر و میدیا و دهزگا جۆراو جۆرهکانی تر ههیه، وهک لۆبی و ثنک تانک و زانکۆ. ئهم دونیایه له ئهنجامدا چینێکی نوێ دێنێته ئارا، چینێک که به ئاگاییهوه مامهڵهی لهگهڵ نهکهین رهنگه توشی قهیرانی نوێمانکات.
دونیای سیاسهتی ئێمه له میانهی گۆرانیا توێژێکی تر له ئیلیت (سهردهسته) دێنێته ئارا، که رهنگه دیموکراسیانه نوێنهری خهڵکی کوردنهبن. بۆنموونه له دونیای پۆست مامه ریشهدا لهوه ناچێت هیچ گهرمیانیهک بوونی ههبێت. گهرمیان لهبهر سهختی و ووشکی سهر زهمینهکهی به دهست ههژاریهکی سهختهوه دهناڵێنێ. له سهدهی شانزهدا خهڵکی سویسرا له بهر سهختی سهرزهمینهکهیان ئهوهنده ههژاربوون دهچوون له ووڵاتانی دهوروبهر دهبوونه سهرباز و جاش. ههتا ئهمرۆش پارێزهرانی پاپای ڤاتیکان خهڵکی سویسران، که پێیان دهڵێن پاسهوانه سویسریهکان. بۆیه خهڵکی گهرمیان سهرهرای خهباتی زۆریان رهنگه بێبهری بن له دهسهڵات. دونیای پۆست مامه ریشه، ئهو دونیایهیه که ماکس ڤیبهر ناوی نا، دونیای بهتاڵبوونهوهیه له ئهفسانهکان، ئێندزاوبرینگ به ئهڵمانی و دسئینچانتمێنت به ئینگلیزی.
جهنگاور یان پێشمهرگه بیزاره له دهوڵهت، بێزاره له نهتهوه، بێزاره له دهوڵهتی نهتهوه، چونکه تهنها له رێگای دیموکراسیهوه دهوڵهتی نهتهوه دێته دی. دهوڵهتی ئاغا و دهوڵهتی پاشا و دهوڵهتی سهرۆک رهنگه ناو له خۆیان بنێن دهوڵهتی نهتهوه بهڵام دهوڵهتی نهتهوه نین. دیموکراسیهتیش یانی دهسهڵاتی یهکسان بۆ ههموان. له دهوڵهت و دیموکراسیدا جهنگاوهر و قارهمان بوونی نیه، ئهوهی ههیه دهزگایهکی ئاڵۆزه که ههموان له خزمهتی دان. خزمهتیچیهکانی دهسهڵات، ئهوانهن که ماکس ڤیبهر ناوی نان بیرۆکرات. بیرۆ به مانای ئۆفیس. ئۆفیسیش شوێنه نهک کهس. لهم سیستهمهدا شوێن دهستی باڵایه، ئهو شوێنهی که بهشێکه له دهزگا ئاڵۆزهکهی دهوڵهت. له بیرۆکراسیهتدا کهسهکان بێروومهتن، پهیوهندیان نیه به ئهوانی ترهوه ئهوان بێجیاوازی له نێوان هاوڵاتیاندا خزمهتی دهوڵهت ئهکهن.
لۆجیکی خێر بۆ خوێش نهک بۆ دهروێش، دژ به لۆجیکی دهوڵهته. سیستهمی سهردهمی مامه ریشه بهپێی ئهو لۆجیکه کاردهکات. لۆجیکی پس مام و کوری پلک و کوری پوور هۆی شکستی دهوڵهت و ههموو شێوازکی ریکخستن و حیزب و دهزگاو سیستهمهکانن. بۆ نموونه لۆجیکی کوری پور له سلێمانی یهکێکه له هۆکاره گرنگهکانی شکستی یهکێتی نیشتمانی کوردوستان وهک حیزبێکی تهبا. له سلێمانیهوه پێر و تهکهتول دهستی پێکرد. ئهگهر چی سلێمانی وهک شارێک دهیهوێ ببێته پایتهختی رۆشنبیری بهڵام تابینه قاقای نوقمه له رهگهزپهرستی و کوری پورچێتی.
Friday, June 1, 2007
Subscribe to:
Posts (Atom)
